Þóra Jónsdóttir, lögfræðingur hjá Barnaheillum
Á að leyfa sölu áfengis í matvöruverslunum? Hvað segir Barnasáttmálinn? (glærur)
Þóra Jónsdóttir, lögfræðingur hjá Barnaheillum, sagði meðal annars í erindi sínu að mikilvægt væri að fólk spyrji sig hvort sala áfengis í matvöruverslunum sé skref fram á við þegar kemur að hagsmunum barna og unglinga eða ekki.
Þóra fjallaði um frumvarpið með tillit til Barnasáttmála Sameinuðu þjóðanna sem hefur lagagildi hér á landi. Vakti hún meðal annars athygli á því að samkvæmt honum bæri stjórnvöldum að hafa það sem væri börnum fyrir bestu að leiðarljósi og tryggja þeim vernd. Lýsti hún áhyggjum af því að óskýrt væri í frumvarpinu með hvaða hætti ætti að tryggja að aldurstakmörkum yrði framfylgt vegna sölu á áfengi ef frumvarpið yrði að lögum. Benti hún á í því sambandi að starfsmenn verslana væru gjarnan ungmenni sjálfir. Eftirlit vínbúða ríkisins eins og staðan væri í dag væri mun áreiðanlegra í þeim efnum.
Yrði frumvarp að lögum væri gífurlega mikilvægt að halda uppi öflugum forvörnum og fylgjast vel með þróun mála með rannsóknum og skýrslutökum. „En auðvitað þurfum við í grunninn að spyrja: Er það afturför í vernd barna að stíga þetta skref? Þess leitum við svara nú og við þurfum að svara þeirri spurningu á skýran hátt, hlusta á hvert annað og muna að við erum ábyrg fyrir því að börn haldi þeirri vernd sem við höfum þó náð fram.“ Þá yrði ennfremur nauðsynlegt að viðhalda banni við áfengisauglýsingum.
Hildigunnur Ólafsdóttir, Reykjavíkur Akademíunni
Hvað segja rannsóknir: Aukið aðgengi eykur áfengisneyslu. (glærur)
Hildigunnur Ólafsdóttir afbrotafræðingur flutti einnig erindi á fundinum um rannsóknir á auknu aðgengi að áfengi. Tók hún dæmi frá ýmsum löndum þar sem rannsóknir sýndu að áfengisneysla ykist við það að heimila matvöruverslunum að selja áfengi. Þar á meðal frá Bandaríkjunum, Kanada, Nýja Sjálandi, Finnlandi og Svíþjóð. Rannsóknir á einsleitum samfélögum sýndu að neyslumynstur allra breyttist.
„Þeir sem drekka mest auka neysluna mest enda sækjast þeir meira eftir áfengi en aðrir. Menningarlegar og samfélagslegar aðstæður hafa áhrif á það hvaða hópar auka neysluna meira en aðrir og þeir hópar sem hafa fundið mest fyrir hömlum þeir munu væntanlega auka mest neysluna þegar hömlurnar hverfa,“ sagði Hildigunnur. Þá væri þekkt að aukin áfengisneysla hefði í för með sér meiri heilbrigðisvanda í félagi við félagslegar afleiðingar.
„Þær eru þó ekki endilega þær sömu fyrir alla og okkur vantar meiri þekkingu á því hverjir eru í raun næmastir fyrir þeim og hvaða hópar eru viðkvæmastir,“ sagði hún. Áfengisneysla á heimilum myndi væntanlega aukast hér á landi þar sem slík neysla færi mest fram þar hér á landi. Þá fyrir framan börn. Frá lýðheilsusjónarmiðum væri verslun með áfengi og önnur vímuefni best fyrir komið í höndum ríkisins. Hún útilokaði samkeppni á markaði og kæmi í veg fyrir að einkaðilar hefðu hag af meiri áfengissölu.
Árni Guðmundsson, M.Ed Félagsuppeldisfræði HÍ
Er það skref til framtíðar að „BÓNUSVÆÐA“ áfengissölu? (glærur)
Frumvarp til laga um að heimila sölu áfengis í matvöruverslunum hefur ekkert með velferð barna að gera og snýst fyrst og fremst um ítrustu viðskiphagsmuni.
Árni spurði þeirrar spurningar í upphafi erindis síns hvort rétt væri að „bónusvæða áfengissölu“ og svaraði því neitandi. Benti hann á að í frumvarpinu væri þau rök færð fyrir sölu áfengis í matvöruverslunum að þær seldu þegar tóbak. Sagði hann ljóst að sala matvöruverslana og annarra einkarekinna verslana væri ekki í góðum málum.
Vísaði hann í úttektir sem sýndu að börn og unglingar ættu ekki erfitt með að verða sér úti um slíkar vörur. Vínbúðum ríkisins væri miklu betur treystandi fyrir að selja ekki ungmennum áfengi. Ekki síst þar sem starfsfólk verslana væri að stóru leyti unglingar.
Gagnrýndi hann frumvarpið og greinargerðina með því fyrir að fjalla á engan hátt um velferð barna. Greinargerðin snerist ekki um annað en viðskiptahagsmuni. Gerði hann ennfremur að umtalsefni orðalag í henni um meint neikvæð áhrif þess að leyfa sölu áfengis í matvöruverslunum. Ljóst væri að höfundur hennar hefði ekki kynnt sér neinar rannsóknir í þeim efnum. Slíkt orðalag væri ekki boðlegt að hans mati í greinargerð með lagafrumvarpi sem lagt hefði verið fram á Alþingi.
Árni ræddi einnig um áfengisauglýsingar en frumvarpið hefði væntanlega þau áhrif að þær yrðu leyfðar yrði það að lögum. Sagði hann foreldrasamfélagið varnarlaust gagnvart „boðflennum í líf barna og unglinga“ og vísaði þar til slíkra auglýsinga. Hafnaði hann þeirri skoðun sem hann sagðist stundum heyrast að auglýsingar á vörum ættu rétt á sér á grundvelli tjáningarfrelsisins. Hæstiréttur hefði þegar úrskurðað að auglýsingar væru áróður en ekki hluti af lýðræðislegri umræðu.
Markaðsvæðing áfengis, ekki síst gagnvart börnum og unglinum með aðstoð fremstu ímyndarsérfræðinga og auglýsingafólks auk gríðarlegs fjármagns, hefði þannig ekkert með lýðræðislega umræðu að gera að hans sögn. Um væri að ræða einhliða, keyptan áróður sem byggði á ítrustu viðskiptahagsmunum en ekki velferð barna og unglinga. Lauk hann erindi sínum með þeim orðum að núverandi fyrirkomulag varðandi sölu áfengis væri gott og frumvarpið væri einungis skref aftur á bak yrði það að lögum.
